આયુષ્માન ભારત યોજના એ ભારત સરકાર દ્વારા શરૂ કરાયેલ એક આરોગ્ય યોજના છે, જેના માધ્યમથી ગરીબ અને જરૂરિયાતમંદ લોકોને મફતમાં સારવારની સુવિધા આપવામાં આવે છે. આ યોજના અંતર્ગત સરકાર દર વર્ષે દરેક પાત્ર પરિવારને રૂ. 5 લાખ સુધીની આરોગ્ય કવરેજ આપે છે. તો આ યોજના શું છે? તેનું મુખ્ય હેતુ શું છે? તેનું કવરેજ કેટલું છે? તેના ફાયદા શું છે? લાભ કોણ લઇ શકે છે? અરજી પ્રક્રિયા કેટલી સરળ છે? અને આ યોજના હેઠળ કઈ રીતે આયુષ્માન કાર્ડ બનાવવું—આજના આ લેખમાં આપણે આ તમામ મુદ્દાઓની સંપૂર્ણ માહિતી સરળ ભાષામાં જાણીશું.
આયુષ્માન ભારત યોજના શું છે?
આયુષ્માન ભારત યોજના ભારત સરકાર દ્વારા શરૂ કરેલી એક રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય સુરક્ષા યોજના છે. આ યોજનાનો ઉદ્દેશ ગરીબ અને નબળા વર્ગના લોકોને મફત અને સારી તબીબી સારવાર ઉપલબ્ધ કરાવવાનો છે. 23 સપ્ટેમ્બર 2018ના રોજ પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના હસ્તે તેનું ઉદ્ઘાટન થયું હતું. આ યોજના હેઠળ પાત્રતા ધરાવતા પરિવારોને દર વર્ષે રૂ. 5 લાખ સુધીની કેશલેસ આરોગ્ય સેવાઓ આપવામાં આવે છે. આ સેવા દેશભરની વિવિધ ખાનગી અને સરકારી હોસ્પિટલોમાં આપવામાં આવે છે, જેને કારણે જરૂરિયાતમંદ લોકોને કોઈ પણ પ્રકારની આર્થિક મુશ્કેલી વિના સારવાર મળી શકે છે.
યોજનાનો હેતુ શું છે?
આયુષ્માન ભારત યોજના શરુ કરવાનો મુખ્ય હેતુ એ હતો કે દરેક ભારતીય નાગરિકને આરોગ્યસંભાળનો આધાર મળે, ખાસ કરીને એ લોકોને જેમની આર્થિક સ્થિતિ નબળી છે. ભારતમાં ઘણી વખત ગરીબ પરિવારો મોંઘી સારવાર નહીં મળી શકે એ ભયથી સારવાર વગર જીવ ગુમાવી દે છે. આવા નાગરિકો માટે આ યોજના જીવનરક્ષક બની છે. સરકારનો આશય છે કે આરોગ્ય એ નાગરિકોનો અધિકાર છે અને તેની પહોંચ દરેક સુધી હોવી જોઈએ. ખાસ કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં જ્યાં આરોગ્યસંભાળની સુવિધા ઓછી છે, ત્યાં આ યોજના લોકોને મહત્ત્વની સારવાર માટે આશાની કિરણ બની છે.
આ પણ વાંચો – મુખ્યમંત્રી ભાગ્યલક્ષ્મી બોન્ડ યોજના
યોજનાના ફાયદાઓ શું છે?
આ યોજના હેઠળ લાભાર્થી પરિવારોને દર વર્ષે રૂપિયા 5 લાખ સુધીનું આરોગ્ય વિમો કવર મળતું હોય છે. આ કવરથી પરિવારના દરેક સભ્યને કેશલેસ સારવાર ઉપલબ્ધ થાય છે. લાભાર્થીઓ કોઈપણ પેનલની ખાનગી કે સરકારી હોસ્પિટલમાં સારવાર માટે દાખલ થઈ શકે છે અને તેમને ખાનગી હોસ્પિટલમાં પણ એજ ગુણવત્તાવાળી સારવાર મફતમાં મળે છે. આ યોજના અંતર્ગત 1350 થી વધુ પ્રકારની સારવાર અને ઓપરેશનો આવરી લેવાય છે, જેમ કે હાર્ટની સર્જરી, કેન્સરની સારવાર, કિડની ટ્રાન્સપ્લાન્ટ, ન્યૂરોસર્જરી વગેરે. એ સિવાય હોસ્પિટલમાં દાખલ થતાં પહેલા ત્રણ દિવસ અને ડિસ્ચાર્જ પછીના 15 દિવસ સુધીની સારવાર અને દવાઓનો ખર્ચ પણ યોજનામાં આવરી લેવાય છે.
યોજનાનો લાભ કોણ લઈ શકે છે?
આયુષ્માન ભારત યોજના હેઠળ લાભ મેળવવા માટે વ્યક્તિને 2011ની સામાજિક આર્થિક અને જાતિ જનગણના (SECC) અનુસાર પાત્રતા ધરાવતા હોવા જોઈએ. પાત્રતા પ્રાપ્ત કરવા માટે ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં જમીન વગરના શ્રમિકો, કાચા ઘરો ધરાવતા પરિવારો, શ્રમજીવી પરિવાર, અનાથો, દિવ્યાંગો, તેમજ અનુસૂચિત જાતિ અને જનજાતિના લોકોનો સમાવેશ થાય છે. શહેરી વિસ્તારોમાં નાના વેપારી, રસ્તા પર વેપાર કરતા લોકો, સફાઈ કામદારો, ડ્રાઇવર અને ડોમેસ્ટિક હેલ્પ જેવી સેવાઓમાં કાર્યરત લોકો આ યોજનામાં સમાવિષ્ટ થાય છે. હાલ સરકાર 70 વર્ષથી વધુ વયના નાગરિકોને પણ ખાસ રીતે આ યોજનામાં સમાવેશ આપે છે, જેથી તેમને વૃદ્ધાવસ્થામાં આરોગ્યની ચિંતા ન રહે.
આ પણ વાંચો – ભોજન બિલ સહાય યોજના
અરજી કેવી રીતે કરવી?
આયુષ્માન ભારત યોજના માટે અરજદારે ઓનલાઈન અથવા ઓફલાઈન રીતે અરજી કરી શકે છે. ઓનલાઈન અરજી માટે pmjay.gov.in વેબસાઈટ પર જઈને “Am I Eligible?” વિકલ્પ દ્વારા OTP દ્વારા લોગિન કરવું પડે છે. ત્યાં પોતાની માહિતી આપી પાત્રતા ચકાસી શકાય છે. જો તમારું નામ સૂચિમાં હશે તો તમને નજીકના કોમન સર્વિસ સેન્ટર (CSC) પરથી આયુષ્માન કાર્ડ મેળવવામાં મદદ મળશે. ઓફલાઈન અરજી કરવા માટે નજીકના CSC કે આરોગ્ય કેન્દ્ર પર જઈને આધાર કાર્ડ અને રાશન કાર્ડ જેવા દસ્તાવેજો રજૂ કરી અરજી કરી શકાય છે. કેટલાક રાજ્યોએ પોતાનું એપ પણ બનાવ્યું છે જેના દ્વારા વધુ સરળતાથી નોધણી થઈ શકે છે.
જરૂરી દસ્તાવેજો કયા છે?
આ યોજના માટે અરજી કરતા સમયે કેટલીક આવશ્યક દસ્તાવેજોની જરૂર પડે છે. તેમાં આધાર કાર્ડ, રાશન કાર્ડ, મોબાઇલ નંબર, અને ઘરનું પુરાવા પત્ર (જેમ કે વીજ બિલ અથવા આધાર પર રહેઠાણનો સરનામો) આવશ્યક છે. જો અરજી કરનારના પરિવારનું નામ SECC ડેટામાં હોય તો સહેલાઈથી નોંધણી થઈ જાય છે. આ ઉપરાંત કેટલાક રાજ્યોમાં સ્થાનિક ઓળખ પત્ર કે લાભાર્થીની ઓળખ માટે અન્ય સરકારદ્વારા માન્ય દસ્તાવેજો પણ ચાલે છે.
આ પણ વાંચો – બિયારણ સહાય યોજના
કયા રોગોની મફત સારવાર મળે છે?
આ યોજનાની વિશેષતા એ છે કે તેમાં સામાન્ય રોગોથી લઈને ગંભીર જીવલેણ રોગોની પણ કવરેજ આપવામાં આવે છે. તેમાં હાર્ટ સજરી, કેન્સર, ન્યુરો સર્જરી, કિડની અને લીવરની સારવાર, હાડકાં જોડાવા જેવી ઓર્થોપેડિક સારવાર, બાળ રોગોની સારવાર (પીડિયાટ્રિક), મહિલા સંબંધી સર્જરી, દાંતની સર્જરી જેવી વિવિધ પ્રકારની સારવાર આવરી લેવામાં આવી છે. ભારતમાં પહેલા પણ આરોગ્ય યોજનાઓ હતી પરંતુ તેમાં આવા વિશાળ પ્રમાણમાં દર્દીઓ માટે જીવ બચાવતી સારવારો કવર નહોતી કરાતી હતી.
આ યોજનામાં કયા ખર્ચ આવરી લેવાતા નથી?
આયુષ્માન ભારત યોજના અત્યંત વ્યાપક હોવા છતાં તેમાં કેટલીક મર્યાદાઓ છે. OPD સારવાર જેમ કે દવાઓ લેવા માટે દવાખાને જવું અને પેઈનકિલર જેવી સામાન્ય દવાઓનો ખર્ચ તેમાં આવરી લેવાતો નથી. એ સિવાય સૌંદર્યલક્ષી (કૉસ્મેટિક) સર્જરી, આંતરિક સૌંદર્ય સુધારણા માટેની સારવાર, વંધ્યત્વ સારવાર (infertility), અંગપ્રત્યારોપણ જેવી સારવાર માટે યોજનાના લાભ મળતા નથી. સાથે જ કોઈપણ રોગનું પુનઃચકાસણ કે જ્યારે સારવાર દાખલ વિના થાય છે, એવો ખર્ચ પણ આ યોજના હેઠળ આવતો નથી.
પેનલ હોસ્પિટલ કેવી ઓળખવી?
આયુષ્માન યોજના હેઠળ સરકારી અને ખાનગી હોસ્પિટલોમાંથી એવી હોસ્પિટલ પસંદ કરવામાં આવે છે જે આરોગ્ય સેવા માટે માન્ય હોય છે. આવા હોસ્પિટલની યાદી PMJAY ની વેબસાઇટ પર ઉપલબ્ધ છે. જ્યારે તમે હોસ્પિટલ પર જશો ત્યારે ત્યાં ‘આયુષ્માન ભારત’ નું બોર્ડ લાગેલું હોય તે જોઈને તમે જાણી શકો છો કે એ હોસ્પિટલ કેશલેસ સારવાર માટે માન્ય છે. તેમને PMJAY પોર્ટલ પરથી તમારા કાર્ડની વિગતો તપાસીને સારવાર શરૂ કરવામાં આવે છે. આજે ભારતભરમાં 25,000 થી વધુ હોસ્પિટલ આ પેનલમાં જોડાઈ ગઈ છે.
હેલ્પલાઇન અને સંપર્ક વિગત
જો તમારું નામ યોજના માટે પાત્ર છે કે નહીં એ જાણવા હોય, અરજીમાં સહાય જોઈએ કે કોઈ તકલીફ આવી હોય તો તમે આયુષ્માન ભારત યોજના માટેના હેલ્પલાઇન નંબર 14555 અથવા 1800-111-565 પર સંપર્ક કરી શકો છો. અથવા pmjay.gov.in વેબસાઇટ પર જઈને પણ તમામ વિગતો મેળવી શકાય છે. તમને નજીકના PMJAY સેન્ટર કઈ જગ્યાએ છે એ પણ વેબસાઈટ પરથી શોધી શકાય છે.
નિષ્કર્ષ
આયુષ્માન ભારત યોજના એ સામાન્ય નાગરિક માટે આરોગ્યની સમસ્યાને દૂર કરવા માટેની વ્યવસ્થા છે. ખાસ કરીને ગરીબી રેખા નીચે જીવી રહેલા લાખો લોકો માટે આ યોજના જીવનદાયિ સાબિત થઈ છે. હવે દરેક વ્યક્તિ સારી સારવાર મેળવી શકે છે અને મોટી બીમારી સામે લડવા માટે તબીબી સહાય મેળવી શકે છે. જો તમે પાત્રતા ધરાવતા હો તો આજે જ તમારા માટે આયુષ્માન કાર્ડ બનાવો અને ભવિષ્યમાં આરોગ્યની સુવિધા માટેની ચિંતા દૂર કરી શકો છો.